Komitet Transportu

Transport definiowany jest jako przemieszczanie ładunków lub osób z punktu początkowego do punktu końcowego w celu pokonania bariery przestrzeni stanowiącej przeszkodę do realizacji celów wyższego rzędu związanych z zaspokajaniem potrzeb gospodarczych i społecznych. Transport spełnia funkcję pomocniczą względem innych rodzajów działalności człowieka, a jego realizacja jest nieuniknioną konsekwencją życia i rozwoju.

Transport dzielony jest na podstawowe jego rodzaje zależnie od otoczenia, zadań i koniecznej infrastruktury. Wyróżnia się transport drogowy, szynowy – kolejowy, wodny – śródlądowy i morski, lotniczy i kosmiczny oraz wewnętrzny w obrębie obiektów przemysłowych i logistycznych. Do aktywności transportowych zaliczyć można także transport rurociągowy oraz wszystkie inne sposoby przemieszczania ładunków i osób angażujące dowolne środki techniczne, organizacyjne i informacyjne. Wymienione rodzaje transportu funkcjonują wspólnie, realizując zadania transportowe w ramach różnorakich, najczęściej multimodalnych struktur systemów transportowych o różnym zasięgu. Dodatkowo transport dzieli się w sposób kluczowy na transport dóbr (materiałów, ładunków) oraz transport osób (pasażerów), przy czym systemy te rozważa się w większości przypadków rozłącznie.

Transport jako dziedzina wiedzy naukowej, pomimo interdyscyplinarnego charakteru, jest jednoznacznie wyodrębniony spośród innych rodzajów działalności poprzez podmioty realizujące, przedmioty działania, specyficzną wiedzę i umiejętności konieczne do jego realizacji oraz charakterystyczne metody badawcze. Jednakże transport może być także rozważany w powiązaniu z innymi makropojęciami gospodarczymi, takimi jak logistyka, produkcja czy ekonomia. Transport ładunków może być traktowany jako składowa procesów logistycznych, jeżeli jest rozważany jest jako fragment łańcuchów logistycznych i sieci logistycznych, zwłaszcza w aspekcie procesów globalnych. W pewnych warunkach może też być ujmowany jako część procesów produkcyjnych – zwłaszcza w obszarze transportu wewnętrznego. Transport jest też czynnikiem rozwoju ekonomicznego jako podstawowa usługa oraz podstawa strategicznych i krytycznych dla gospodarki projektów infrastrukturalnych.

W ujęciu społecznym transport służy zaspokajaniu podstawowych potrzeb w zakresie mobilności ludzi wynikających z chęci utrzymywania bezpośrednich kontaktów społecznych, a także zapewniania możliwości funkcjonowania w obrębie społeczności i w obrębie gospodarki realizując funkcje komunikacyjne. Transport pasażerski może przyjmować różne formy, w zależności od sposobu organizacji i zastosowania. Wyróżnia się transport pasażerski zorganizowany: publiczny i prywatny oraz transport indywidualny i współdzielony. Usługi takie realizowane są na krótkich i bardzo krótkich dystansach (lokalnie), a także dystansach długich i bardzo długich (globalnie).

Transport można klasyfikować punktu widzenia źródeł zasilania, co bardzo wiąże się z jego oddziaływaniem na środowisko naturalne, a także społecznym postrzeganiem i kształtuje aktualne trendy rozwoju technologicznego. Ciągle większość działalności transportowej opiera się na wykorzystaniu paliw kopalnych (w tym wodoru) przetworzonych do postaci paliw różnych typów zużywanych przez pojazdy, a także paliw spalanych w celu wytworzenia energii elektrycznej zasilającej środki transportu. Coraz większa część aktywności transportowej opiera się jednak na odnawialnych źródłach energii, które wytwarzają energię elektryczną zasilającą pojazdy i systemy. Poza tymi źródłami ciągle wyróżnić można inne sposoby zasilania w transporcie oparte na siłach natury takie jak wiatr, grawitacja lub siła ludzka.

Wraz rozwojem technologicznym na znaczeniu zyskują także inne formy transportu, w tym niezwykle specjalistyczne oraz innowacyjne rozwiązania związane z transportem kosmicznym ładunków i pasażerów, transportem autonomicznym w różnych zastosowaniach, nowymi rodzajami transportu – np. hyperloop, a także nowymi rodzajami transportu osobistego łączonymi w złożone układy transportu osobistego.

Subdyscyplina Transport stanowi naukę o charakterze interdyscyplinarnym, która pierwotnie postrzegana była jako dział gospodarki, a z czasem stała się oddzielną dyscypliną naukową mającą związek z wieloma innymi dyscyplinami. Zajmuje się ona aspektami technicznymi, organizacyjnymi i ekonomicznymi celowego przemieszczania osób i ładunków. Specjalności naukowe w ramach subdyscypliny transport obejmują:

• techniczne środki transportu
• infrastrukturę transportową
• trakcję i zasilanie
• organizację transportu
• inżynierię systemów transportowych
• procesy transportowe
• systemy informacyjne w transporcie i logistyce
• sterowanie ruchem w transporcie
• eksploatację i diagnostykę techniczną w transporcie
• telekomunikację (telematykę)
• logistykę i łańcuchy dostaw
• transport wewnętrzny i magazynowanie
• nawigację
• Inteligentne Systemy Transportowe
• bezpieczeństwo transportu
• ekonomikę transportu
• ekologię transportu
• ładunkoznawstwo
• inne

rozważane w aspekcie:

• planowania i prognozowania
• modelowania i optymalizacji
• projektowania i konstruowania
• organizacji
• zarządzania
• utrzymania
• oceny.

Dyscyplina naukowa Inżynieria Lądowa, Geodezja i Transport została ustanowiona Rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych. Dyscyplina ta obejmuje swoim zakresem wcześniej funkcjonujące dyscypliny: budownictwo, geodezja i kartografia oraz transport.

Dyscyplina naukowa Inżynieria Lądowa, Geodezja i Transport obejmuje niezwykle szeroki zakres wiedzy naukowej, często w obszarach odległych semantycznie i pokrywających się we fragmentach z innymi dyscyplinami. Połączenie w nowej dyscyplinie odmiennych subdyscyplin wpłynęło na sposób ich postrzegania i wzajemnego lokowania w obszarze nauk inżynieryjno-technicznych.

Zewnętrzne postrzeganie subdyscypliny Transport dostrzegalnie zmieniło się wskutek zestawienia jej z budownictwem oraz geodezją i kartografią. Pozorne konotacje narzucane przez to zestawienie sprawiły, że transport zaczął być kojarzony bardziej z infrastrukturą, a więc budownictwem, a mniej ze środkami technicznymi transportu, a więc z konstrukcją maszyn. Analogicznie sytuacja ma się z obszarami takimi jak logistyka, ekonomika, automatyka czy cyfryzacja, które są reprezentowane także w innych dyscyplinach naukowych. Nowe powiązanie wpłynęło na sposób postrzegania dotychczasowych subdyscyplin wywołując pewne trudności z przypisywaniem dorobku poszczególnych naukowców do dyscypliny oraz samoidentyfikacją naukowców.

Należy jednak zauważyć, że jeżeli badania w obszarze transportu, ale leżące na pograniczu dyscyplin zostaną przedstawione w odpowiednim kontekście i wpisane w szersze programy badawcze w określonej dyscyplinie, należy je wtedy uznać za przynależne do danej dyscypliny. Tworzy to obszar interdyscyplinarnej wiedzy technicznej, która w przypadkach niejednoznacznych przyporządkowywana jest do dyscyplin nie z punktu widzenia podstawowych aksjomatów, a raczej obszarów zastosowania i użyteczności.

Z drugiej strony włączenie transportu do szerszej dyscypliny katalizuje badania interdyscyplinarne i wymianę wiedzy zgodnie z ogólnym trendem postępu technologicznego, w którym zasadniczy postęp odbywa się właśnie na pograniczu wąskich subdyscyplin naukowych na zasadzie synergicznego połączenia wiedzy.

Komitet Transportu Polskiej Akademii Nauk (PAN) działa w ramach działalności naukowej i badawczej, koncentrując się na zagadnieniach związanych z transportem. Zakres jego działalności obejmuje:

1. Badania naukowe i analizy w dziedzinie transportu – Komitet wspiera prowadzenie badań nad różnymi aspektami transportu, w tym transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, morskiego oraz intermodalnego.
2. Rozwój technologii i innowacji w transporcie – Promowanie nowych technologii, innowacyjnych rozwiązań i metod, które mogą wpłynąć na poprawę efektywności transportu, bezpieczeństwa, ekologii i zarządzania ruchem.
3. Współpraca z instytucjami naukowymi i przemysłowymi – Komitet Transportu PAN współpracuje z uczelniami, ośrodkami badawczo-rozwojowymi, administracją publiczną oraz przemysłem w celu wdrażania wyników badań do praktyki transportowej.
4. Opracowanie dokumentów strategicznych i doradczych – Komitet uczestniczy w opracowywaniu rekomendacji i ekspertyz dotyczących polityki transportowej, planowania rozwoju infrastruktury transportowej oraz zrównoważonego transportu.
5. Organizacja konferencji, sympozjów i warsztatów – W ramach swojej działalności, Komitet organizuje wydarzenia naukowe, takie jak konferencje, seminaria i warsztaty, które służą wymianie wiedzy i doświadczeń w zakresie transportu.
6. Popularyzacja wiedzy o transporcie – Komitet angażuje się również w działania mające na celu szerzenie wiedzy o problemach transportowych wśród społeczeństwa oraz młodych naukowców.

Główne cele Komitetu Transportu PAN to wspieranie rozwoju nauki i technologii w dziedzinie transportu oraz doradztwo w zakresie polityki transportowej, przy uwzględnieniu zrównoważonego rozwoju i efektywności systemów transportowych.

1. Specyfika działania Komitetu Transportu Polskiej Akademii Nauk (PAN) prowadzi do realizacji szeregu działań, które wykraczają poza standardową działalność badawczą i akademicką. Inne istotne działania, wynikające z jego specyfiki:
2. Analiza i ocena polityk transportowych – Komitet Transportu PAN aktywnie analizuje krajowe i międzynarodowe polityki transportowe, ocenia ich skuteczność i proponuje zmiany lub rekomendacje w zakresie strategii rozwoju transportu. Może także angażować się w konsultacje społeczne oraz doradzać administracji publicznej w kwestiach związanych z regulacjami prawnymi i zarządzaniem transportem.
3. Współpraca międzynarodowa – Członkowie Komitetu prowadzą współpracę z innymi instytucjami naukowymi i organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Międzynarodowe Stowarzyszenie Uniwersytetów Morskich IAMU (International Association of Maritime Universities), stowarzyszenie International Executive Board. Dzięki temu Komitet Transportu, może uczestniczyć w opracowywaniu międzynarodowych standardów i norm dotyczących transportu, co umożliwia Polskiej Akademii Nauk aktywne wpływanie na kształtowanie polityki transportowej na poziomie globalnym. Prof. Marianna Jacyna, przewodnicząca Komitetu Transportu jest członkiem Komitetu Naukowego EASA (European Union Aviation Safety Agency Scientific Committee (SciCom)). EASA SciCom, działający od 2022 r., doradza Dyrektorowi Wykonawczemu EASA w kwestiach naukowych, które mogą mieć wpływ na przyszły rozwój wiedzy specjalistycznej EASA w dziedzinach naukowych i technicznych związanych z badaniami, innowacjami i technologiami przełomowymi. Ponadto grupa doradza EASA w kwestiach procesów w lotnictwie, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo lotnictwa, ochronę środowiska, ochronę i zdrowie lotnicze. Działania SciCom pomagają EASA strategicznie dostosowywać swoje kompetencje, aby towarzyszyć transformacjom społecznym, środowiskowym i technologicznym. Członkowie SciCom są wyznaczani przez Dyrektora Wykonawczego EASA na podstawie listy niezależnych ekspertów zewnętrznych prowadzonej przez EASA w wyniku unijnego zaproszenia/zaproszeń do wyrażenia zainteresowania.
4. Wspieranie rozwoju kadr w dziedzinie transportu – Komitet wspiera wymianę doświadczeń oraz rozwój kadr naukowych, co przyczynia się do wzrostu kompetencji w tym obszarze.
5. Badania nad bezpieczeństwem transportu – Ważnym elementem działalności Komitetu jest analiza zagrożeń związanych z transportem oraz opracowywanie metod zapobiegania wypadkom i poprawy bezpieczeństwa systemów transportowych. Dotyczy to zarówno transportu publicznego, jak i prywatnego, obejmując kwestie takie jak zarządzanie ruchem, infrastruktura, systemy bezpieczeństwa, oraz technologie wspomagające bezpieczeństwo.
6. Zrównoważony rozwój i ekologia transportu – Komitet kładzie duży nacisk na badania związane z ekologicznym aspektem transportu, w tym rozwój transportu niskoemisyjnego, elektryfikację środków transportu, technologie poprawiające efektywność energetyczną oraz strategie zmniejszania wpływu transportu na środowisko. Promuje także idee zrównoważonego transportu w miastach, takie jak transport publiczny, car-sharing, rowery miejskie czy piesze drogi.
7. Udział w tworzeniu norm i standardów transportowych – Komitet angażuje się w prace nad opracowywaniem krajowych oraz międzynarodowych norm i standardów w zakresie infrastruktury transportowej, bezpieczeństwa, technologii transportowych i zarządzania ruchem. Dzięki temu, może wpływać na unifikację systemów transportowych, co sprzyja ich efektywności i bezpieczeństwu.
8. Ekspertyzy i doradztwo – Komitet pełni funkcje doradcze dla instytucji rządowych, samorządowych oraz przedsiębiorstw transportowych. Przeprowadza ekspertyzy na temat nowych projektów infrastrukturalnych, nowych technologii transportowych oraz zmian w przepisach prawa dotyczących transportu.
9. Edukacja i upowszechnianie wiedzy o transporcie – Komitet Transportu PAN prowadzi działania popularyzatorskie, obejmując patronatem konferencje, które są skierowane do szerokiej publiczności, w tym osób związanych z branżą transportową, studentów oraz osób zainteresowanych tematyką transportu.

Komitet Transportu PAN ma szeroką perspektywę i angażuje się w różne aspekty transportu, od badań naukowych po współpracę z praktyką i przemysłem.

Komitet Transportu Polskiej Akademii Nauk powołany został w 1972. Genezą powołania Komitetu była potrzeba integracji środowiska naukowego zajmującego się problematyką transportu. Towarzyszyło jej dostrzeżenie ważnej roli transportu nie tylko jako działalności inżynierskiej o charakterze utylitarnym, lecz także obszaru wiedzy opartego na szerokich podstawach naukowych i badawczych. Sprzyjała temu też obecność tematyki transportowej w wielu ośrodkach naukowych.

– w budowie –